ایران از هند در مورد شورش های اخیر دهلی انتقاد کرده است. همچنین این کشور بابت تخریب مسجد بابری در سال ۱۹۹۲ و شورش های سال ۲۰۰۲ گجرات واکنش نشان داده بود ، اما موضع نسبتا سخت تر آن هم اکنون مورد توجه قرار گرفته است. نگاهی به تاریخچه دوجانبه این دو کشور.

روزنامه انگلیسی زبان «ایندین اکسپرس»، دهلی، مورخ ۹ مارس ۲۰۲۰م؛ در خصوص مواضع مقام معظم رهبری و همچنین وزیر خارجه ایران راجع به شورش های اخیر در دهلی تحلیلی از خانم شامبیت رای را انعکاس داده است. او چنین اظهار می دارد:

هفته گذشته، ایران دو بار از هند در مورد شورش های تازه رخ داده در دهلی انتقاد کرد. در ۲ مارس ، وزیر امور خارجه ایران ، آقای جواد ظریف، یک فرد بسیار محترم در محافل دیپلماتیک بین الملل و معروف به خاطر انتخاب و سنجش واژگان، "موج خشونت سازمان یافته علیه مسلمانان هند" را توئیت کرد و از هند خواست "اجازه ندهد که اراذل و اوباش بی ارزش غلبه کنند".

روز بعد ، هند، آقای علی چگنی سفیر ایران در دهلی نو، را احضار کرد و شدیدا اعتراض کرد. سخنگوی وزارت امور خارجه راویش کومار گفت که به سفیر ایران این پیام را دادیم که "قضاوت گزینشی و گرایشی در رابطه با رویدادهای اخیر در دهلی قابل قبول نیست".

در ۵ مارس، رهبر جمهوری اسلامی ایران آیت الله علی خامنه ای هند را مورد انتقاد قرار داد. "قلب مسلمانان در سراسر جهان از قتل عام مسلمانان در هند غمگین است. دولت هند باید با هندوستان افراطی و احزاب آنها مقابله کند و قتل عام مسلمانان را متوقف کند تا از منزوی شدن هند از جهان اسلام جلوگیری شود. "او در تویئت با هشتگ #IndianMuslimslnDanger (# مسلمانان هند در خطر) نیز استفاده کرد.

هنوز هیچ پاسخ رسمی از طرف دولت هند به این توئیت منتشر نشده است. با این حال، وزیر امور خارجه آقای جی شنکر گفته است:  "ما داریم درک می کنیم که دوستان واقعی ما چه کسانی هستند؟."

دو مورد دیگر - در سال ۱۹۹۲ و ۲۰۰۲ - که واکنش ایران به وقایع در هند ارزش یادآوری را دارد.

تخریب مسجد بابری سال ۱۹۹۲م و پس از آن

در ۷ دسامبر سال ۱۹۹۲ ، روز پس از تخریب مسجد بابری، دولت ایران آقای حامد انصاری سفیر آن زمان هند که  بعدا معاون رئیس جمهور هند شد، را احضار کرد. وزارت امور خارجه ایران دیمارچه صادر کرد ، بیانیه ای عمومی داد و نگرانی های مقام معظم رهبری را به طور محرمانه به آقای انصاری منتقل کرد. پروفسور A K Pasha که در غرب آسیا در JNU تدریس می کند ، روبروی سفارت هند در تهران اعتراضاتی صورت گرفت و گفته اند که بعضی به سمت ساختمان سفارت هند سنگ هم پرتاپ کردند هرچند که این جریان آخرالذکر توسط پرفسور ای. کی پاشا یک دیپلمات هندی که در سال ۱۹۹۲ در تهران خدمت کرده و استاد مسایل غرب آسیا در دانشگاه جواهر لعل نهرو بود، تأیید نشده است.

به نقل از رادیو تهران آیت الله خامنه ای اظهار داشت: تخریب مسجد "فقط یک مسئله محلی نبود". وی گفت: "این وظیفه مسلمانان هند است که چنین رفتارهای دشمن را تحمل نکنند." رادیو تهران اظهار داشت که وی از علی اکبر ولایتی وزیر امور خارجه ایران خواسته است تا به دهلی نو بگوید که مسلمانان در سراسر جهان "انتظار داشتند که حقوق مسلمانان در هند رعایت شود".

آقای حامد انصاری در یک مصاحبه ای با تلویزیون ایران موضع دولت هند را بیان کرد که "اشتباه برطرف می شود" و "مسجد بازسازی می شود" که طرف ایرانی "ابراز خرسندی" کرد.

علیرغم این ، نخست وزیر هند آن زمان پی وی نارسیما رائو در سپتامبر ۱۹۹۳ به ایران سفر کرد. او اولین نخست وزیر هند بودکه پس از زمان انقلاب اسلامی که سال ۱۹۷۹ رخ داد به ایران رفت. در مارس ۱۹۹۴ ، ایران با جلوگیری از توافق در مورد کشمیر در کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل هند را نجات داد. اما چند ماه بعد، ایران، هند را متهم به منکر شدن از قول مبنی بر اجازه دادن ورود نمایندگان سازمان همکاری اسلامی به کشمیر کرد.

در اوت ۱۹۹۴ ، آقای حسن روحانی که در آن زمان دبیر شورای عالی امنیت ملی ایران و معاون رئیس مجلس و اکنون رئیس جمهور از هند بازدید کرد و روی روابطی که طی یک سال آن زمان تقویت شده بود، آب ریخت. او در مورد تخریب مسجد بابری، با برخی از اقلیت ها صحبت کرد. حتی طبق برخی از گزارش ها او درباره "آزار و اذیت اقلیت ها" صحبت کرد. وی همچنین گروه حریت کنفرانس درکشمیر را "نمایندگان واقعی" مردم کشمیر خواند.

اظهارات وی منجر به لغو سفر مرحوم علی اکبر هاشمی رفسنجانی ، رئیس جمهور ایران در اکتبر ۱۹۹۴ انجام شد. اما وبای طاعون در شهر سورات گجرات به طور دلیل رسمی ذکر کردند.

در طول کمتر از یک سال ، روابط دوباره بهبود یافت، احتمالاً ناشی از بازی نفوذ ISI پاکستان در افغانستان ، جایی که طالبان به نیروی غالب تبدیل شده بودند. در آوریل ۱۹۹۵ ، آقای رفسنجانی سرانجام وارد دهلی نو شد و شخص آقای راو نخست وزیر هند به استقبال وی به فرودگاه رفت. در اولین بازدید رئیس جمهور ایران از زمان انقلاب اسلامی، آقای رفسنجانی روی اظهارات آقای روحانی اصلاحاتی انجام داد. سخنرانی وی در جلسه مشترک پارلمان هند با این نتیجه گیری به اتمام رسید که اعضای پارلمان و وزیر خارجه آن زمان آقای آیی. کی. گجرال آن را «بی سابقه» توصیف کردند.

آقای رفسنجانی به سکولاریسم هند در بین جمع کثیری در حسینه آصفی شهر لکنهو تأیید کرد. وی در کنفرانس مطبوعاتی خود در پایتخت ، در جواب یک روزنامه نگار پاکستانی که سؤالاتی درباره بابری مسجد مطرح کرده بود از "اراده جدی" هند بر کشمیر قدردانی کرد و از خواست پاکستان برای میانجیگری آمریکا را رد کرد و همچنین در گفتگوهای از آقای رائو خواست تا بر بی طرفی مجازی ایران در موضوع کشمیر تأکید کند.

شورش های سال ۲۰۰۲ گجرات

آزمایش بعدی این رابطه ها هنگامی رخ داد که شورش های گجرات در فوریه تا مارس ۲۰۰۲ انجام شد. پروفسور پاشا به یاد می آورد که دولت ایران نگرانی های خود را به دولت هند منتقل کرد. سپس سفیر هند ، پریپوران سونگ هایر، دریافت کننده پیام در تهران بود. با این حال قدیمی ها گفتند که این پیام بسیار "بسیار متواضعانه" بود و این دوره هم دوره محمد خاتمی بود و دولت ایشان نسبت به هند بسیار خوش برخورد بودند. یک دیپلمات هندی که در ایران خدمت کرده است گفت: "در حالی که آنها نگرانی های خود را مطرح کردند به ما گفتند که تمایل نداریم در امور داخلی هند وارد شویم."

خاتمی در سال ۲۰۰۳ از هند به عنوان مهمان اصلی در رژه روز جمهوری بازدید کرد ، اما یک بار هم ذکری از شورش ها گجرات را با نخست وزیر هند اتل بیهاری واجپای مطرح نکرد چنانچه در کشورش با انتقاد روبرو شد.

۲۰۲۰م چرا متفاوت است؟

آنچه احتمالاً واکنش ایران را از  بازتاب های در زمان مناسبت های قبلی جدا می کند شدت سخنان آیت الله خامنه ای است. ناظران ایران می گویند که زبان سخت آن هم بعد از احضار شدن سفیر ایران در هند شیوه آیت الله خامنه ای برای "تأکید" بر اهمیت ایران به این مسئله بود.

علاوه بر این مناسبت اخیر در مورد مسلمانان هند، ایشان اغلب مسئله کشمیر را نیز مطرح کرده است ، اخیراً پس از لغو شدن وضعیت ویژه کشمیر در اوت سال گذشته یکی از آن موارد است. در تاریخ ۲۱ اوت ، آیت الله خامنه ای روی توئیت خود نوشت: "ما روابط خوبی با هند داریم ، اما انتظار داریم دولت هند سیاستی عادلانه در قبال مردم شریف کشمیر اتخاذ کند و از ظلم و زورگویی مسلمانان این منطقه جلوگیری کند."

قبل از آن، آیت الله خامنه ای در سال ۲۰۱۷ و در ماه ژوئیه و نوامبر ۲۰۱۰، تاکید کرد: "نیاز جامعه مسلمان به حمایت از "مبارزه" در کشمیر افزایش یافته است. این امر در پس زمینه نگرانی های ایران از توافق هسته ای غیرنظامی هند و آمریکا قرار داشت. در سال ۲۰۰۸ و ۲۰۰۹ ، هند در آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه ایران رای داده بود.

ایران از تصمیم هند برای متوقف کردن خرید نفت، در معرض تهدید تحریم های آمریکا ناراحت است. بین سال های ۲۰۱۳ و ۲۰۱۴ ، در میان تحریم ها، هند فقط ۱۱ میلیون تن نفت خام از ایران وارد کرد. در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۹ ، در جریان کاهش تحریم ها ، تقریباً ۲۴ میلیون تن خریداری کرد.

لازم به ذکر است که چین به بزرگترین شریک اقتصادی ایران تبدیل شده است و تأثیر پکن در اقدامات سیاست خارجی این کشور قابل مشاهده است. در حالیکه هند روابط خود را با آمریکا تقویت می کند، ایران می داند که دهلی نو برای دسترسی به افغانستان و آسیای میانه، بندر چابهار را نیاز دارد. گرچه صرف نظرهایی در مورد چابهار وجود دارد اما هند فکر می کند که ممکن است تهران خواستار صرف نظر  بیشتر جبهه انرژی از آمریکا شود.

تهران همچنین از اهمیت خود در محاسبات دهلی نو پس از توافق اخیر آمریکا و طالبان آگاه است که وزارت خارجه هند ایران را نیز لازم دارد زیرا نفوذ طالبان - و نفوذ ارتش پاکستان - در افغانستان و اطرافش در حال افزایش است.

ایران همچنین موقعیتی دارد که می تواند نقش رهبری را در جهان اسلام بازی کند درحالیکه عربستان و امارات متحده با آمریکا نزدیکند.

از کشوری که از دهه ۱۹۹۰ به دنبال بهبود روابط با هند است، آخرین اظهاراتش یک هشدار جدی است. درگیری های دهلی به وضوح تصویر سکولار دولت هند را در جهان اسلام لکه دار کرده است. پس از تلاش های نخست وزیر نارندرا مودی در طی پنج سال و نیم تلاش برای ایجاد روابط از عربستان سعودی و ایران، امارات متحده عربی و اندونزی، اظهارات ویژه اخیر ایران و برخی دیگر از کشورهای دارای اکثریت مسلمان به عنوان تضعیف قدرت دیپلماتیک هند دیده می شود.

وزارت خارجه مجبور است روی روابط با همه این کشورها کار کند، در غیر این صورت خطر از دست دادن دستآوردهای دیپلماتیک سخت جدی خواهد شد.